ΦΑΝΟΣ ΣΚ'ΡΚΑΣ

Για να ακούσετε το συγραφέα να διαβάζει το κείμενο,
κάντε κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο και περιμένετε.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ (περίπου 14' λεπτά)

Τα καζάνια

Σώθ’κιν ου Τρύγους, έβαλαν οι νοικουκυραίοι τα κρασιά στα βαένια μέσα στα μπουντρούμια, χίρσαν να βράζ’ν κι να μουσκουβουλάει του κάθι σπίτ’ κι όλους ου μαχαλάς. Τα βαένια μι τα τσίπουρα τά ’χ’ν ουρθά, στημένα όξου στου νουβουρό, μι καρφουμένου του κουφουτύλ’ καλά, ουπάν σι τρεις γουνιές, να χουρεί εύκουλα απού κάτ’ μια κουπάνα.
Για να σουθεί καλά η χρουνιά, μια φρουντίδα είνι ακόμα να φκιάσ’ ου κάθι νοικουκύρ’ς. Τα τσίπουρα κι σώνουντι οι δ’λές. Πότι είκοσ’, πότι τριάντα μέρις, βράζ’ν τα κρασιά κι τα τσίπουρα κι άμα σταματήσ’ν, τα σκιπάζ’ν καλά κι κουντά τ’ Αη Φίλ’ππα, τότι απ’ βάν οι νοικουκυρές ’ν αρμιά για τα γιαπράκια, ανοίγ’ν τα καζάνια κι κρατούν ως τα Χριστούϊννα.
Η Σκ’ρκα έχ’ πουλά καζάνια. Κάθι πέντι μι δέκα σπίτια, είνι κι απού ένα. Λίγου μακρύτιρα απ’ του κάθι σπίτ’, πότι σι κάνα υπόστιγου στου μπαχτσέ, πότι σε καμιά παλιά αχυρώνα, χωρίς πράγματα άλλα μέσα. Είνι στημένα κι καρτιρούν κάθι χρόνου οι νοικουκυραίοι, ναρθούν οι μέρις για να τ’ ανάψ’ν.
Άμα δώσ’ κι σουθεί ου τρύγους, οι καζαντζίδις πέρν’ ένα μάστιουρα ειδικόν, να ξέρ’ απού καζάνια, πότι να κτίσ’ απ’ ’ν αρχή ’ν παρσιά, πότι να τιριάσ’ του ιτζιάκ’, να φκιάσ’ του μπάγγου, να ξανασύρ’ τα κιραμίδια κι οι γυναίκις ν’ αλείψ’ν μι ασβέστ’ όλου του μέρους, νάνι καθαρό.
Τα καζάνια είνι μπακαρένια κι απού νουρίτιρα οι νοικουκυραίοι, άμα βρούν κάνα κουσούρ’, πότι στράβουμα, πότι καμιά τρύπα, τα παϊαίν στού μπακαρτζή να τα τιριάσ’.
Του καζάν’, κτίζιτι σταθερά σήν παρσιά, δεν βγαίν’ απού κεί, ούτι ταράζιτι. Του καπάκ’, σιβαίν ουπάν στου καζάν’, σην κουρφή έχ’ μια τρύπα, ικεί πατάει του τόξου. Είνι μια γυρστή σουλήνα, η μια άκρα είνι στου καπάκ’ κι η άλλην στ’ λάντζα.
Αυτήν πάλι, είνι μια χουντρή σουλήνα, ως πινήντα πόντ’ φάρδους κι ως δυο μέτρα μπόϊ. Μέσα, έχ’ ανάπουδα γυρ’σμένα πιάτα, μπακαρένια τρύπια. Απού πάν σφαλνάει μι του τόξου κι απού κάτ’ έχ’ μια στινή σουλήνα, του γουλά (1), απ’ όπ’ τρέχ’ του τσίπουρου.
Όλου του σύστημα τσ’ λάντζας, είνι μέσα σι μια ξυλιέν’ καρούτα, δυό μέτρα μπόϊ κι κάνα μέτρου φάρδους, γιουμάτ’ μι κρύου νιρό.
Άμα του νιρό ζιστένιτι, ρίχν’ κρύου κι του ζιστό ξιχειλίζ’ απού πάν. Τα καζάνια είνι κατουστάρια, πέρν’ ικατό ουκάδις τσίπουρα μι κρασί αντάμα, ή πουλλές φουρές κι νιρό.
Γιουμάτους χαρά ου πάπους ου Κουσταντής, μιτρούσιν τσ’ μέρις απ’ τουν τρύγου, ως που ν’ ανοίξ’ν τα καζάνια. Πότι να τιριάζ’ τα ξύλα, να τα χουρίζ’, χώρια λιανά, χώρια χουντρά, να τα διαλέξ’ νάνι στιγνά, να βγάν’ φλόγα.
Πότι τηρούσιν τα βαένια απ’ ήταν στημένα στου νουβουρό κι ένα μου ρουτούσιν, τουν αμ’ψιότ’ του Ντίνα:

– Σύρι ρα Ντίνα, κανόντ’σι ’ν αράδα μι τουν καζαντζή, μην το βαρέν’τς παραπίσου, τα μας πάρ’ν άλλ’ ’ν αράδα κι τ’ απομείνουμι αργά, μη μας τσακώσ’ κι κάνα χιόν’, πως τα κάμουμι κουμάντου.
– Ησύχασι ρα πάπου, όλα τα γέν’, μην αδιάζισι κι σι τρώει η φρουντίδα, δεν ήρθιν η ώρα. Απουκρένουνταν ου Ντίνας κι γυρνούσιν του κιφάλ’ αλλού, μην τουν ιδεί ου πάπους τ’, ότι γιλάει.

Σαν έστειλιν χαμπάρ’ ου καζαντζής, μια μέρα νουρίτιρα, τράβηξαν πρώτα του μαύρου του κρασί, έβαλαν δυο βαρέλις στου μπουντρούμ’, τσ’ γιόμουσαν, τ’ άλλου του κράτσαν στα γκιούμια κι τα χαλκώματα.
Τσάκουσιν ου Νάτσιους μι του Ντίνα, τέντουσαν τα βαένια, έβγαλαν τα τσίπουρα μι του καρπουλόϊ, τα φόρτουσαν κι τα πήγαν στου καζάν’. Άλ’ μια στράτα, κουβάλ’τσαν τα ξύλα, τα γκιούμια κι τα χαλκώματα μι του κρασί, τ’ αράδιασαν όξου απ’ του καζάν’, έκατσιν ένας ικεί κι οι άλλ’ γύρσαν σπίτ’, ως που να ’ρθεί η ώρα να καζανιάσ’ν.
Ου πάπους ου Κουσταντής, απ’ ’ν ώρα που τράβηξαν του κρασί, ως ’ν ώρα πόφιγιν η χαμάλα για του καζάν’, είχιν ένα κατουστάρ’ στού χέρ’ γιουμάτου κρασί μαύρου, τίναζιν απού καμιά ρουφ’σιά κι ίλιγιν αράδα ν’ ακούν κι οι άλλ’:
– Ϊά, αυτό είνι κρασί μαύρου κι είπαν κι τ’ άλλα, τέτοιου πράγμα χρόνια είχαμι να φκιάσουμι, πηχτό, να του μάϊς στου μαντήλ’, να κρατήσου μια βαρέλα κι να πίνου λίγου λίγου όλουν του χρόνου.
– Κάθι χρόνου ρα πάπου, αυτά λές, κι άμα του βάλ’τς μπρουστά, τ’ Αη Θανασιού, απ’ γιουρτάζ’ ου μπαμπάς μ’, δεν έχουμι να κιράσουμι τ’ς μουσαφιραίοι. Ένα πουτάμ’ κρασί νάχ’ς, τα του σώϊς, οχ’ τα σι φτάσ’ μια βαρέλα, να πίν’τς όλου του χρόνου.
Τουν ίλιγιν κι δεν του ίλιγιν ου αμ’ψιός τ’ ου Ντίνας αυτά τα μασλάτια, ου Κουσταντής του βάρινιν στου κ’φό κι έκαμνιν αυτό απ’ τουν ίλιγιν του θ’κό τ’ του μυαλό, όχ’, τι τα πεί ου ένας κι ου άλλους.
Σαν ήρθιν η ώρα κι καζάνιασαν ’ν πρώτ’ ’ν καζανιά, κίν’τσιν ου γιός τ’ ου Νάτσιους απ’ του σπίτ’ για του καζάν’. Απού κουντά κι ου Κουσταντής μι τα σέα στα χέρια. Ένα σακούλ’ μ’ αλεύρ’ για του ζ’μάρ’, ν’ ακουλνούν του καπάκ’ κι του τόξου κι τουν τρουβά στουν ώμου γιουμάτουν. Ένα πλαστό ψουμί, ένα π’νάκ’ μι τυρί, ένα π’νάκ’ μι ξινάδια, μια σακούλα μι γιλιές, κάνα δυό ρέγγις, όλα αυτά μιζέν, να κιράσουμι κάναν πιραστικό, να δουκιμάσουμι ’ν κινούργια τ’ ρακί.
– Καλ’μέρα σας, καλή χρουνιά, καλό έξουδου του τσίπουρου, νάμιστι γιροί κάθι χρόνου, τέτοιουν κιρό να κάμουμι όλα τα χρέα. Μι ’ν κινούρια τ’ ρακί, να κιράσουμι συμπιθιροί, σι γιουρτάσια, αραβώνις κι χαρές.
Τά ’πειν όλα ου πάπους ου Κουσταντής, σαν στάθ’κιν στουν κατόφιλου τσ’ πόρτας απ’ του καζάν’, έδουκιν τουν τρουβά τουν αμ’ψιότ’ του Ντίνα, του σακούλ’ μι τ’ αλεύρ’ τουν καζαντζή κι έκατσιν στου μιντιρλίκ’, άντικρα σην παρσιά να καμαρώσ’ τ’ φουτιά.
Πιραστικοί κι χασουμέρ’δις, μαζώνουντι στα καζάνια. Πότι να πιούν καμιά ρακί ή κάνα κρασί, ν’ ακούσ’ν κάνα νέου, να πούν τίπουτα, να ρουτήσ’ν, να μάθ’ν, πιός έκαμιν τσίπουρα αρχίτιρα, πιός κάμ’ τώρα, πιός υστιρότιρα, να πιράσ’ κι λίγου η ώρα. Γιατί η δ’λειά είνι αργή, η ρακί σιγανή, τρέχ’ λίγου – λίγου. Μέσα αυτού, πιρνάει κι κάνας πουλύξιρους, βάν’ λίγου ρακί απ’ του γουλά στου πουτήρ’ κι μιτράει μι του στόμα τα γράδα.
– Άϊντι, κόψ’τι την τώρα, αδυνάτσιν, τα γιμόσ’ ου τσέντζιαρ’ς λιούρου (2). Κι ας έχ’ ως εικοσπέντι γράδα.
Σι κάνα δυο ώρις, βγήκιν η πρώτ’ η καζανιά. Ξικαζάνιασαν, έβγαλαν τα τσίπουρα, τάριξαν όξου μι του καρπουλόϊ, καθάρ’ σαν του καζάν’, έριξαν κινούργια τσίπουρα κι κρασί κι λίγου νιρό, έβαλαν του καπάκ’, του τόξου, τ’ ακόλτσαν μι ζ’μάρ’, γιόμωσαν ’ν παρσιά ξύλα κι σαν κίν’ τσιν η φουτιά, λέει ου Νάτσιους τουν γιότ’ του Ντίνα:
– Σήκου ρα Ντίνα, τράβα στου σπίτ’, πάρι τ’ γουμάρα, φόρτουσι τσ’ παπαμανώλ’δις (3), έναν στην μιάν τ’ μιρά, έναν σ’ν άλλην. Κρέμασι κι τσ’ μ’κρές τσ’ ντραματζάνις στα κουτσάκια απ’ του σαμάρ’, βάλι του σακί μι του γλυκάντζου στου μισοσάμαρου κι πε τ’ς γυναίκις, να βάλ’ν έναν ταβά φασούλια. Του μισ’μέρ’, να τα φέρ’ν ιδώ, να φάμι ιμείς, να φ’λέψουμι κι τουν καζαντζή.
Δεν πρόφτασιν να βγει ου Ντίνας απού ’ν πόρτα, σ’κώνιτι ου πάππους ου Κουσταντής απ’ του μιντιρλίκ’ κι τουν λέει:
– Όϊ Ντίνα, τώρα απ’ τα ρθείς ιδώ, πάρι κι τ’ φ’τσέλα ν’ τρανή, γιόμουσέ την μαύρου κρασί κι φέρτην να κιράσουμι κάνα φίλου, να πιούμι κι ιμείς καμιά ρουφ’σιά, στέγνουσιν του στόμα μας.
Σαν έφυγιν ου Ντίνας για του σπίτ’, όπους ήταν σκυμμένους ου Νάτσιους σην παρσιά κι τέριαζιν τα ξύλα, σ’κώνιτι ουρθός, γυρνάει κατά τουν πάππου, τουν κοιτάει άγρα κι τουν λέει:
– Κοίταξι Κουσταντή, τα χούϊα σ’ τα ξέρουμι ιμείς οι σπιτιακοί. Κανόν’τσι να τα μάθ’ν κι στου καζάν’.
– Έ ρα Νάτσιου, καλά είνι, να κάθουμέστι στα μούτα, να τηρούμι τ’ φουτιά. Ϊά, τα ρθεί ένας φίλους, ένας πιραστικός, να μας πει του χαϊρλίθκου για τ’ ρακί, να μην έχουμι ένα κρασί να τουν κιράσουμι; Απάντ’σιν ου Κουσταντής κι σ’κόθ’κιν ουρθός, πάει στου γουλά, έσκυψιν, έβαλιν του δάχτυλου ικεί πό ’τριχιν η ρακί κι τόβαλιν στου στόμα τ’.
– Τα βγάλουμι καλή ρακί φέτου, ήταν γλυκά τα σταφύλια κι η χρουνιά καλή.
Καζάνιασι – ξικαζάνιασι, πέρασιν η ώρα. Κατά του σούρουπου, σώθ’καν οι τσιπουρίσις οι καζανιές κι πήραν να καζανιάσ’ν μιταβγαλμέν’. Έπλυναν καλά του καζάν’, του τόξου κι τ’ λάντζα, του γιόμουσαν ρακί, έριξαν μέσα του γλυκάντζου, κάνα δυο τρείς ρόκις καλαμπούκ’, έφκιασαν φρέσκου ζ’μάρ, ακόλ’τσαν του καπάκ’ κι του τόξου. Διάλιξιν ου Νάτσιους χουντρά στρόγγυλα ξύλα, τ’ αράδιασιν καλά κι έκατσαν όλ’. Άλλ’ στου μιντιρλίκ’, άλλ’ σι κάνα σκαμνί, γιατί η μιταβγαλμέν’ αργάει, θέλ’ έγνοια κι τα μάτια δικατέσσιρα στου γουλά, να μην ξιράσ’ κι πααίν χαμένου του πράγμα.
Σαν πέρασιν ως μ’ση ώρα, χίρσιν να τρέχ’ η ρακί, μουσκουβόλ’τσιν του καζάν’, πήριν ου Νάτσιους του γραδόμιτρου, μέτρησιν κι είχιν τριάντα ένα γράδα.
– Καμιά ουκά απού ’ν πρώτ’, βάλτη την σ’ ένα γυαλί αχώρια, να ’ν έχουμι για τρίψιμου. Είπιν ου Κουσταντής κι πήριν ένα γυαλί απ’ τουν τρουβά μι τα σέα, τόδουκιν του Νάτσιου, αυτός του γιόμουσιν, του στούπουσιν καλά κι τό ’βαλιν ξανά στουν τρουβά.
– Καλησπέρα σας κι τ’ χρόν’ του καζάνι σας, να πιείτι του τσίπουρου μι υγεία, καλό έξουδου.
Σην πόρτα, στέκουνταν ου Ντόνας, ένας Σκαρκιώτ’ς προυβατιάϊς. Κατέφκιν στου καζάν’ να ρουτήσ’, αν μπουρεί να παρ’ καμιά μέρα, καμόσα φουρτιά τσίπουρα, μι τ’ γουμάρα, να τα ρίξ’ όξου απ’ του μαντρί, να τρών, άμα έχ’ν όριξ’ τα πρόβατα, απού καμιά τσιπουτσίνα (4).
– Έλα ταχιά κι πάρει όσα θέλ’τς. Τουν απουκρίθ’κιν ου Γιώρ’ς ου καζαντζής.
– Έλα ρα Ντόνα, να σι κιράσουμι ένα κρασί, μια ρακί κι ότ’ θέλ’τς. Κάτσι κοντά μας. Ιδώ στου μιντιρλίκ’. Σήμιρα είνι η μέρα μας!
Φώναξιν ου Κουσταντής κι σ’κώθκιν πρώτους, να κάτσ’ ου μουσαφείρ’ς.
Ου Ντόνας, ήταν ψίχα σκιαγμένους, αντράπ’κιν κι λίγου, κουντουστάθ’κιν, έκαμαν μέρους οι άλλ’, έκατσιν κι αυτός ανάμισα κι χίρσιν να τηράει, μιαν τ’ φουτιά, μιαν του γουλά. Κάπουτι κι άλλου, άμα ημήριψιν λίγου, ρουτάει του Νάτσιου:
– Έχ’ ώρα απ’ χίρσιν να τρέχ’ η ρακί, τραβάει καλά ρα Νάτσιου, τι λέει, τα γιμόσ’ν φέτου οι ντραματζάνις;
– Έχ’ κάνα δυό ώρις απ’ χίρσιν να τρέχ’. Απάν’τσιν ου Ντίνας, απ’ στέκουνταν ουρθός, κουντά σην καρούτα μι του νιρό. Δεν πρόφτασιν να πει κάνας τίπουτα κι λέει ου Ντόνας:
– Ϊά, ιγώ απ’ δεν πίνου τακτικά ρακί κι είμι μαθμένους στου γάλα, τα καταλάβου, τι ρακί βγάντι κι πόσα γράδα έχ’.
Σ’κώνιτι μι μιάν απ’ του μιντιρλίκ’, πέρν’ ένα ρακουπότιρο απ’ τούχαν να δοκιμάζ’ν, σκύβ’ στου γουλά κι του γιμόζ’. Του τηράει μιάφρα στ’ λάμπα κι του τ’νάζ’ όλου. Σταμάτσιν λίγου, μι το στόμα ανοιχτό κι τα μάτια τζιβουμένα, πήριν ανάσα κι λέει μ’ ένα χαβά:
– Είνι αδύνατ’ η ρακί, κόψ’τη την κι βάλ’τι άλλ’ καζανιά, μη χαραμίζ’τι ’ν ώρα.
– Δεν κατάλαβις καλά μ’ ένα πουτήρ’, δεν βάν’τς ’κόμα ένα; Τουν λέει ου Ντίνας. Σκύβ’ ξανά ου Ντόνας, γιμόζ’ πάλι του πουτήρ’ κι του τ’ναζ’ πάλι στουν πάτου. Χίρσαν να τηριούντι οι άλλ’ στα μάτια κι να ρουτιούντι:
– Τώρα τι τα γέν’; Αυτήν η ρακί, είχιν ως τριάντα γράδα, πως τ’ αντέξ ου Ντόνας, καθώς ήταν κι λίγου άμαθους;
Έκατσαν όλ’ πάλι στου μιντιρλίκ’, μούγκι ου Ντίνας άνξιν ’ν πόρτα κι βγήκιν όξου. Έκατσιν κι ου Ντόνας σε μια άκρα κι όπους τηρούσιν τ’ φουτιά, θέλ’τσ’ η γιρή η ρακί, θέλ’τσ’ η αμαθουσήν’, βάϊσιν κι τουν πήριν ου ύπνους.
Ξημέρουσιν η μέρα, έσουσαν του μιτάβγαλμα, έμασαν τ’ ρακί, φόρτουσαν τ’ γουμάρα μι τα σέα, ήρθιν άλλους νοικουκύρ’ς μι τσίπουρα, καζάνιασιν κι ου Ντόνας ακόμα να ξυπνήσ’.
– Ήταν ανάγκ’ να τούν πείς να δουκιμάσ’ τ’ ρακί, τήρα τουν τώρα, δεν μπουρεί ου Καζαντζής ου Γιώρ’ς να τουν σ’κώσ’, ντίπ μουτάθ’κιν. Είπιν ου Νάτσιους τουν γιό τ’ του Ντίνα, σαν κίντσαν για του σπίτ’.
– Καλά να τουν γέν’, να μάθ’ άλλ’ φουρά, να μην κάμ’ τον πουλύξιρου. Άς πααίν’ τώρα τα πρόβατα στουν Αρίνταγα κι να τα τραγ’δάει μια βδουμάδα. Απουκρίθ’κιν ου Ντίνας κι γέλασαν όλ’.
Τα καζάνια, τά ’χ’ν αυτά, πότι καλά, πότι χαζά. Του κρασί κι του τσίπουρου, δε σ’κων’ πιριφάνις κι νταηλίκια, θέλ’ν καλό κουμάντου.

1 γουλάς= σωλήνας απ’ όπου τρέχει το απόσταγμα
2 λιούρους= τσίπουρο κατώτερης ποιότητας
3 παπαμανώλ’δις= μεγάλες γυάλινες νταμιτζάνες
4 τσιπουτσίνα= το κοτσάνι του σταφυλιού